Ik wilde er al heel lang naar toe. Naar Onze Lieve Vrouwe ter Eik in Veldhoven. Ze bevindt zich in de kruin van een eikenboom. Zo werd ze eeuwen geleden in een weiland gevonden. Het zag er naar uit dat ze daar wilde blijven. Toen de mensen dat begrepen bouwden ze een kapelletje over de boom. Die moest daarvoor een beetje 'pas' gemaakt worden. Wat het bijzonder maakt is dat ze samen met de boom een plaats gekregen heeft in de kerk. Ze staat er niet ver van de oorspronkelijke vindplaats...

De legende van 't Lieve Vrouwke van Meerveldhoven

Het is een inwoner van het plaatsje Merfelt die het Mariabeeldje in 1264 tussen de takken van een eikenboom ontdekt. Hij neemt het mee naar huis om het te vereren. Tot zijn grote verbazing is het de volgende dag verdwenen. De man vindt haar terug op de plek waar hij het gevonden heeft. Blij neemt hij het beeldje weer mee en geeft het een mooie plaats in zijn huis. De morgen erna is het opnieuw zoek en heeft het haar weg naar de boom terug bewandeld. Dat bewandelen moet je wel letterlijk nemen, want er zit slik aan de rand van haar kleed. Na drie keer begrijpt men dat ze vereerd wil worden op de plaats waar ze hoort.
In een andere versie wordt het beeldje meegenomen naar de parochiekerk en keert vandaar terug naar de eik.


Ontstaan van een bedevaartplaats

De eik met het beeldje wordt druk bezocht. Al snel vinden genezingen plaats, die aan de tussenkomst van Maria worden toegeschreven. Er zijn verschillende brieven bewaard gebleven met getuigenissen hiervan. Vooral kreupelen hebben baat bij een bezoek aan de boom.
Niet alleen mensen uit het dorp vinden hun weg naar de eik, maar ook pelgrims maken een reis om het beeldje bewonderen. De toestroom is zo groot, dat er voor hen een aparte weg wordt aangelegd. De namen Onze Lieve Vrouwedijk en onze Lieve Vrouwebrug verwijzen naar deze pelgrimsroute.

Ter plaatse wordt een kapel voor Maria gebouwd waarin de boom precies in het midden kwam te staan. Om het geheel passend te maken moest een aantal takken ingekort worden.
Deze kapel wordt genoemd in een stuk uit 1473 onder de vermelding: noviter erecta (onlangs opgericht). Later worden de namen nova Ter Eycken (1497) en in quercu (ter eik, 1510) gebruikt.
In de legende speelt het jaar 1264 een rol. De verering van de boom lijkt uit oudere tijden te stammen. De kapel was gewijd aan de Maria Visitatie. Mogelijk is er een relatie met deze feestdag, voor het eerst gevierd in 1263.

Omgehakt tijdens de Reformatie

De eik wordt omgehakt in 1648. Dat is de tijd van de Reformatie. Het uitoefenen van de katholieke godsdienst is dan verboden.
In het kapelletje kwamen twee protestantse kosters te wonen. Die boom stond dus een beetje in  de weg. Het verhaal gaat dat een van de twee de eik heeft omgehakt. Samen met achtergelaten krukken en zwachtels werden de resten ervan verbrand.
Het beeldje werd van vernietiging gered en vond zijn weg naar een naburig kasteel in Blaarthem. Daar was het in goede handen en de (verboden) bedevaarten vonden doorgang.
Vanaf 1672 wordt de katholieke godsdienst weer oogluikend toegestaan en verhuist het beeldje naar een woonhuis in Meerveldhoven, waar het opnieuw vereerd wordt.
Mensen trokken in die tijd ook naar de plaats waar de oude kapel gestaan had en hielden daar diensten. Een paar jaar later kwamen ze daar samen in een tent, gemaakt van linnen huiven. Die waren afkomstig van de karren en wagens van de pelgrims. De volgende stap was de bouw van een onopvallende kerkschuur. Het beeldje krijgt er een plaats in een eikenboom. Het is dan 1683.



Als de parochianen eindelijk in 1796 hun bedevaartkapel terug krijgen is die na zo'n anderhalve eeuw behoorlijk vervallen. Toestemming voor nieuwbouw laat nog even op zich wachten.

In 1803 komt er toch een nieuwe kapel op het stuk grond waar de ruïne dan nog staat. Een omgezaagde eik met het Mariabeeldje krijgt er een plaats achter het altaar. 
De nieuwe kapel wordt in 1889 vervangen door een grotere kerk die op zijn beurt vergroot wordt in 1953. Zo 'verhuist' de eik van een kapel naar een kerk. Als dank voor genezing zijn de takken volgehangen met  hartjes en kleine vormpjes van lichaamsdelen zoals voetjes.
De eik met het Mariabeeldje bevindt zich in een zijbeuk van de Christus Koningkerk te Veldhoven (voorheen: de Lambertuskerk in Meerveldhoven). In 1901 verving hij zijn voorganger, die was omgevallen. Het beeldje is een kopie van het origineel. Het is 38 centimeter en gemaakt van gebakken pijpaarde. Het moet zo tussen 1425 en 1450 gemaakt zijn.

Deze kerk kwam naast het oude kerkgebouw te staan, dat werd gesloopt. De eik is dus een klein beetje opgeschoven. De energie in de kerk is op het moment dat ik er ben 'verstild'. In de buurt van de boom lijkt deze iets sterker dan in de rest van de kerk. Het geheel ademt een rustgevende sfeer uit. 
Links en rechts op het altaar zijn twee taferelen gebeeldhouwd. Links wordt de verering van Maria afgebeeld door pelgrims. Ze zijn met ossenwagens gekomen en overnachten in tenten.
De rechter altaaropstand geeft de vondst in de eik weer, en de man die het beeldje mee naar huis neemt om het te aanbidden. Het altaar stamt uit 1943 om nog een laatste jaartal te noemen.


Een terugkerend thema

Het thema Mariabeeldjes die in of bij bomen gevonden worden is niet nieuw. Met enige regelmaat keren ze terug naar hun oorspronkelijke vindplaats.

Het kapelletje van de Heilige Eik in Oirschot (eerder blog) kent eenzelfde legende. Hier wordt het Mariabeeldje in het begin van de 15de eeuw op het zand in het riviertje de Beerze gevonden. Het wordt in een eik geplaatst en door de boeren en herders vereerd. 
Ook zij wordt in een kerk geplaatst maar keert terug naar de eik. Daarom bouwt men ter plaatse een primitief, houten kapelletje bij de boom. 
In een andere versie van de legende wordt het verhaal nog iets aangedikt: hier drijft het beeldje stroomopwaarts en deed men twee keer een poging het beeldje in 'Beers' te stallen. 



In Frankrijk keert de zwarte Madonna van Vassivière tot drie keer toe terug naar haar vindplaats bij de bron op de berg (eerder blog). Daar hebben ze wat op gevonden. Als compromis vertoeft ze 's zomers op de berg, 's winters huist ze in het dal in het kerkje. Ze wordt in processie naar boven gebracht op 2 juli (visitatie van Maria) en wordt op de eerste zondag na 21 september (herfstequinox) plechtig terug naar de kerk gedragen.



In een van de bronnen lees ik dat men dacht dat de boom nog meer vereerd werd dan het beeldje. Ik kan me daar wel een beeld bij vormen. Voor mij gaan deze verhalen terug naar de tijd van voor de kerstening. Eiken en linden waren voor de Germanen heilige bomen. Mensen zochten hun toevlucht en heil bij boomheiligdommen. Ze vonden er genezing.
In opdracht van de Paus werden de heilige plekken van de oude religie gekerstend. Het Mariabeeld in de eik of linde gaf mensen toegang tot deze plaatsen waar ze vanouds genezing zochten.
Oude gebruiken en nieuwe vormen werden in deze legendes aan elkaar gesmeed.

De linde hoort bij de godin Freya. Zij was de godin van de liefde, gerechtigheid en huiselijk geluk. Zowel in de schaduw van de eik als in de schaduw van de linde werd door de Germanen rechtgesproken. De boom werd speciaal voor dit doel aangeplant in het midden van het dorp.
In Uden is een Mariabeeldje aangetroffen bij een linde of zou zelfs uit de stam gegroeid zijn. Ze werd in een kapel geplaatst en ook hier zou een kreupel jongetje genezen zijn.
Soms bestaan lindebomen uit drie etages, die staan voor de onderwereld, aarde en hemel. Rond linden werd al in oude tijden gedanst.
In Oisterwijk staat een telg van de 1000-jarige linde op het plein in de stad. Ze werd gespaard bij een felle brand, en dat werd gezien als een bovennatuurlijke gebeurtenis. De linde kreeg een Mariakapel met een iets meer dan een meter hoog Mariabeeld aan haar zijde. In het begin van de twintigste eeuw werd het beeldje verplaatst naar de Petruskerk van deze stad.
In Heede (Duitsland) staat een even oude dame met een stamomtrek van zo'n 17 meter. Ze valt niet over het hoofd te zien 😉. 

Linden hebben met eiken gemeen dat ze het naar hun zin hebben op krachtplaatsen. Voor mij is het zonneklaar dat de energie van de gerechtslinden verschilt  van de linden waarin de Mariabeeldjes zijn 'gevonden'. 

Boomkalender