Drie maal rode mantels en witte baarden
Er zijn drie kandidaten die rond midwinter door de lucht reizen met een rode mantel en een witte baard. Het vervoer varieert van paarden tot een arrenslee. Benieuwd wie dat zijn?
De oudste kandidaat is de Scandinavische god Wodan. Hij is de oppergod van de Germaanse goden. Zijn attribuut is de speer met de naam Gungmir. De betekenis ervan is: 'Ga snel'.Wodan draagt een lange witte baard. Gekleed in een rode mantel en een hoed met een brede rand reist hij op zijn schimmel Sleipnir door de donkere luchten. Het bijzondere aan het dier is dat het acht poten heeft. Misschien om te benadrukken dat het heel hard kan 'draven'? Sleipnir kan zo snel rennen als de wind. Het paard doet zijn naam 'Sluip snel' met recht eer aan.
Wodan deelt geschenken uit aan mensen die een beloning verdiend hebben. Zijn twee raven Huginn en Muninn luisteren voor hem door het rookgat. In andere verhalen neemt een knechtje die taak over. Hier is het Eckart, die voor Wodan door de rookgaten van de huizen kijkt. Van rookgat naar schoorsteen is maar een kleine stap.
De rode mantel en de witte baard zien we terug bij zijn twee opvolgers: Sinterklaas en de Kerstman. Net als Wodan reizen zij door de lucht. De goedheiligman berijdt een witte schimmel, de kerstman laat zich vervoeren in een arrenslee die getrokken wordt door negen rendieren. Rudolph the Red-Nosed Reindeer (van het bekende liedje) is de leider van het span.
Rijden door de lucht garandeert een snelle aflevering van cadeautjes en schoorstenen zijn goed herkenbaar op de verschillende daken.
Het feest van Sinterklaas stamt uit de Middeleeuwen. Het is het meest bekend in het noordelijke deel van Europa. De datum van zijn verjaardag valt samen met de kerkelijke feestdag van de bisschop van Myra. Sinterklaas komt van overzee uit Spanje. Eenmaal aan land rijdt hij net als Wodan met zijn schimmel door de lucht. De speer is vervangen door een staf. Ze delen de rode mantel en de witte baard.
Houtgravure uit het boek De Volksvermaken van Jan ter Gouw
Tijdens een bezoek aan een tentoonstelling in het Catharijne Convent (Utrecht) oog in oog met de heilige Nicolaas in een tabernakelschrijn. Deze schrijn werd geopend op zondagen en sommige feestdagen. Door de ontbrekende deurtjes is de schrijn net niet compleet. De scènes op de luiken stellen momenten uit zijn leven voor. Links de inwijding tot priester en de inzegening tot bisschop, rechts zijn twee legendes in beeld gebracht. De eerste legende gaat over drie geredde onschuldigen. De tweede over drie onterecht veroordeelde veldheren.
Er zijn trouwens meer dan 20 legendes over de goedheiligman bekend.
Het mag duidelijk zijn dat de bisschop van Myra niet vereenzelvigd kan worden met de 'wildemannen' die in de donkere dagen het luchtruim onveilig maakten. Maar soms gaan dingen zoals ze gaan en versmelten twee figuren in één tot een mythisch persoon. Zelfs de dag waarop het feest gevierd wordt valt samen met de naamdag van de heilige. Toch is die witte schimmel niet weg te denken bij het oude kinderfeest. De oude Sint wordt traditioneel nog altijd door ons op het paard geholpen 😉.
Sint-Nicolaas in tabernakelschrijn, Aragon (Spanje), eerste helft veertiende eeuw
Barcelona, Museu Nacional d'Art Catalunya.
De Kerstman bestrijkt een groter deel van Europa. In Engeland brengt Father Christmas sinds de zeventiende eeuw cadeautjes voor brave kinderen. Zijn woonplaats werd gesitueerd op de Noordpool. Het feest verspreidde zich naar Frankrijk (Père Noël) en Spanje (Papá Noel). In het laatste geval komt dat goed uit, want als de goede gever uit de buurt zou komen is de kans dat je hem tegen het lijf loopt groot.
In Amerika is de kerstman een soort dubbelganger van onze Sinterklaas. Hij werd geïntroduceerd door emigranten in de achttiende eeuw. De naam Santa Claus is afgeleid van Sinterklaas en 'meegenomen' uit Nederland. Father Christmas versmolt daar in de loop van de tijd met Santa Claus.
Naast de gemeenschappelijke kenmerken vallen de verschillen in uiterlijk op. Zet maar eens een vrolijke kerstman met een bolle buik naast de oude man met staf en mijter zoals wij de figuur van Sinterklaas kennen. Er bestaat geen twijfel over wie we voor ons hebben 😉.
Dit is een gedeelte uit een groter blog over het Rendier dat de zon terug bracht. Het hele verhaal kun je lezen op:
Eeden, Ed van, Wie de koek krijgt, wie de gard, Amsterdam, 1991
Gouw, Jan ter, Volksvermaken, Amsterdam, Vereniging Vrienden van het Amsterdam-boek, herdruk 1871.
Gouw, Jan ter, Volksvermaken, Amsterdam, Vereniging Vrienden van het Amsterdam-boek, herdruk 1871.
Tentoonstelling North & South, Catharijne Convent, Utrecht, 2019
By Joke Visker